Do thọ sinh, nên ái sinh.
Thọ là nhân, ái là quả.
Hỏi: Ái là gì?
Đáp: Ái là loại tâm ưa thích, dính mắc vào cảnh trần. Do sự thấy biết sai lầm (tà tri kiến), tưởng tri cảnh trần là khả ái, hấp dẫn, nên sinh lòng dục vọng, ái luyến, khao khát cảnh trần, khiến cho chúng sinh bị cuốn hút trong vòng luân hồi sinh tử khổ đau.
Có 6 loại tham ái được sinh lên từ 6 loại cảm thọ là:
• Sắc ái: Tham ái sắc;
• Thanh ái: Tham ái tiếng;
• Hương ái: Tham ái mùi;
• Vị ái: Tham ái vị;
• Xúc ái: Tham ái xúc chạm;
• Pháp ái: Tham ái pháp (cả 5 thứ trên).
Mỗi ái lại chia thành 3 loại:
• Dục ái;
• Hữu ái;
• Vô hữu ái.
Ví dụ:
• Một chúng sinh thấy cảnh sắc là khả ái, khả hỉ, khả lạc, hấp dẫn, liên hệ đến lòng tham dục thì được gọi là dục ái.
• Một chúng sinh có tà kiến cho rằng cảnh sắc là thường, sau khi chết vẫn còn hưởng thụ được sắc thì được gọi là hữu ái.
• Một chúng sinh có tà kiến cho rằng chết rồi là hết, sắc sẽ chấm dứt, do sự dính mắc vào tà kiến như vậy thì gọi là vô hữu ái.
Cũng tương tự như vậy với thanh ái, hương ái, vị ái, xúc ái, pháp ái.
Hỏi: Thế nào là thọ duyên ái?
Đáp: Khi mắt tiếp xúc với một cảnh sắc hấp dẫn rồi sinh ra cảm thọ dễ chịu, ưa thích, rồi thích thú ái luyến đối với sắc, thì đó được gọi là thọ duyên ái.
■ Bởi thọ do nhãn xúc sinh sinh, nên tham ái với cảnh sắc sinh. Thọ do nhãn xúc sinh là nhân, tham ái với cảnh sắc là quả.
• Dục ái với sắc: Ưa thích sắc đẹp;
• Hữu ái với sắc: Khi chết vẫn còn linh hồn để hưởng sắc;
• Phi hữu ái với sắc: Chết rồi là hết, nên phải hưởng sắc khi còn sống.
■ Bởi sự sinh của cảm thọ do nhĩ xúc sinh sinh, nên tham ái với âm thanh sinh. Cảm thọ do nhĩ xúc sinh là nhân, tham ái với âm thanh là quả.
• Dục ái với thanh: Ưa thích âm thanh khả ái, hấp dẫn;
• Hữu ái với thanh: Cho rằng âm thanh còn mãi;
• Phi hữu ái với thanh: Chết là hết, không còn tồn tại âm thanh gì nữa.
■ Bởi sự sinh của cảm thọ do tỉ xúc sinh sinh, nên tham ái với mùi sinh. Cảm thọ do tỉ xúc sinh là nhân, tham ái với mùi hương là quả.
• Dục ái với mùi: Ưa thích sự khả ái, hấp dẫn của mùi;
• Hữu ái với mùi: Mùi sẽ tồn tại mãi, tức là linh hồn sẽ còn mãi mãi để hưởng mùi;
• Phi hữu ái với mùi: Chết là hết, nên phải tranh thủ mà hưởng mùi.
■ Bởi sự sinh của cảm thọ do thiệt xúc sinh sinh, nên tham ái với vị sinh. Cảm thọ do thiệt xúc sinh là nhân, tham ái với vị là quả.
• Dục ái với vị: Ưa thích vị ngon;
• Hữu ái với vị: Vị ngon còn mãi mãi, tức là chết rồi vẫn còn ăn được;
• Phi hữu ái với vị: Chết rồi là hết, còn sống ngày nào thì phải tranh thủ ngày đó mà ăn.
■ Bởi sự sinh của cảm thọ do thân xúc sinh sinh, nên tham ái với xúc chạm sinh. Cảm thọ do thân xúc là nhân, tham ái với xúc chạm là quả.
• Dục ái với xúc: Ưa thích xúc chạm êm ái;
• Hữu ái với xúc: Xúc chạm êm ái sẽ còn mãi, chết rồi vẫn còn linh hồn để xúc chạm;
• Phi hữu ái với xúc: Chết là hết, còn sống ngày nào thì phải tranh thủ xúc chạm.
■ Bởi sự sinh của cảm thọ do ý xúc sinh sinh, nên tham ái với cảnh pháp sinh. Cảm thọ do ý xúc sinh là nhân, tham ái với cảnh pháp là quả.
• Dục ái với pháp: Ưa thích đối với cảnh ngũ dục;
• Hữu ái với pháp: Chết rồi vẫn còn linh hồn để hưởng thụ ngũ dục;
• Phi hữu ái với pháp: Chết rồi là hết, nên phải tranh thủ hưởng thụ ngũ dục khi còn sống.
Hỏi: Khi 6 căn tiếp xúc với 6 trần, gặp cảnh không ưa thích nên phát sinh thọ ưu, khó chịu, thì cảm thọ đó làm duyên cho ái gì sinh?
Đáp: Tâm sân sinh lên khi có cảnh bất lợi cho mình hoặc cho những người mình yêu quý, những thứ mình yêu quý.
Vì có tham ái với mình, với những người, những thứ mình yêu quý đó, nên mới sinh tâm sân. Bởi vậy, vì thọ ưu sinh, nên tham ái sinh. Thọ ưu là nhân, tham ái với mình hoặc với người mình yêu quý hoặc với những vật mình yêu quý là quả.
Hỏi: Khi 6 căn tiếp xúc với cảnh trần với tâm trạng thản nhiên, phát sinh thọ xả thì thọ duyên ái như thế nào?
Đáp: Đối với bậc đã hết phiền não thì tâm thức thản nhiên với tất cả cảnh trần luôn đi với thọ xả và không sinh khởi tham ái.
Còn đối với phàm phu và hữu học, khi 6 căn tiếp xúc với 6 trần, tâm thức thản nhiên sinh thọ xả vì cảnh trần đã trở nên quá quen thuộc thì vẫn sinh ra dục ái, hữu ái hoặc phi hữu ái một cách thản nhiên.
Hỏi: Một người ưa thích tiền thì thuộc về tham ái cảnh gì?
Đáp: Tiền có thể mua được cả 5 thứ dục sắc – thanh – hương – vị – xúc, nên ưa thích tiền là tham ái ngũ dục. Tham ngũ dục thì sẽ khổ vì dục.
Hỏi: Khi bị người khác mắng chửi, mình khởi lên tức giận thì có cảm thọ gì? Do loại xúc gì sinh? Sinh với tâm gì? Thọ đó làm duyên cho tham ái với cái gì?
Đáp: Đó là thọ ưu; thọ do nhĩ xúc sinh sinh cùng với tâm sân. Thọ ưu đó làm duyên cho sự tham ái với cái thân 5 uẩn yêu quý này.
Do thọ ưu sinh, nên tham ái với 5 uẩn sinh. Thọ ưu là nhân, tham ái với 5 uẩn là quả (ái 5 uẩn thì khổ vì 5 uẩn).
Hỏi: Khi có người thân qua đời, mình thường than khóc thảm thiết thì có thọ gì? Do loại xúc gì sinh? Sinh với tâm gì? Thọ đó làm duyên cho tham ái với cái gì?
Đáp: Đó là thọ ưu.
• Sầu ưu khi nhìn là thọ do nhãn xúc sinh;
• Sầu ưu khi nghe người khác khóc là thọ do nhĩ xúc sinh;
• Sầu ưu khi tưởng nhớ lại người thân là thọ do ý xúc sinh, sinh cùng với tâm sân;
Thọ đó trợ duyên cho sự dính mắc với 5 uẩn của người thân. Do thọ ưu sinh, nên sự tham ái với 5 uẩn của người thân sinh. Thọ ưu là nhân, sự dính mắc với người thân là quả. → Ái người thân thì khổ vì người thân.
Hỏi: Tại sao nỗi nhớ lại đi kèm với tâm sân?
Đáp: Nỗi nhớ sinh ra từ tham ái, tham ái mà không được thỏa mãn thì sinh ra sầu ưu hay sân. Đó là sân vì không được toại ý.
Hỏi: Một người khi nghe giảng Phật Pháp nói có cõi chư Thiên, có cõi địa ngục thì người đó khởi tâm hoài nghi, không biết những cõi đó có thật hay không. Như vậy thì có thọ gì? Sinh cùng với tâm gì? Do loại xúc gì sinh? Trợ duyên cho tham ái cái gì?
Đáp: Đó là thọ xả; thọ do nhĩ xúc sinh, sinh cùng với tâm si hoài nghi; trợ duyên cho tâm phi hữu ái, tham ái với sự không hiện hữu của các cõi hóa sinh. Ái phi hữu ái là tà kiến sâu nặng nhất, thì sẽ khổ lâu dài trong địa ngục.
Hỏi: Khi có người thân qua đời, mọi người thường tổ chức tế lễ rất trọng thể, cung cấp cho người chết đủ những thứ cần dùng, họ rất thành tâm và hoan hỷ về điều đó, thì đó là thọ gì? Đi cùng với tâm gì? Do loại xúc gì sinh? Trợ duyên cho tham ái với cái gì?
Đáp: Đó là thọ hỉ sinh cùng với tâm tham tà kiến; thọ do ý xúc sinh; trợ duyên cho tâm hữu ái, tham ái với sự hiện hữu của linh hồn. → Ái hữu ái thì sẽ khổ vì mê tín dị đoan.
Hỏi: Có người nghĩ rằng: “Kiếp sau xin chớ làm người, làm cây thông đứng giữa trời mà reo”. Đó là thọ gì? Sinh cùng với tâm gì? Làm duyên cho ái gì?
Đáp: Là thọ xả; sinh với tâm si; do ý xúc sinh; làm duyên cho tham ái với phi hữu ái, vì nghĩ rằng chết rồi sẽ trở thành vật chất.
Hỏi: “Có người thấy một đứa trẻ lang thang đi ăn xin thì cảm thấy thương hại liền cho nó tiền. Khi được tiền, đứa trẻ rất vui, người cho cũng cảm thấy vui. Lúc sau thấy nó mang tiền đó đi chơi cờ bạc, làm việc xấu, người cho cảm thấy hối hận. Khi hết tiền, nó lại đến xin nữa, thì ra vẻ lạnh lùng không cho nữa. Những lần sau nhìn thấy nó đi lang thang thì cảm thấy bình thường vì biết rằng tự nó làm khổ nó.” Vậy đó là thọ gì? Sinh với tâm gì? Do loại xúc gì sinh? Trợ duyên cho tham ái với cái gì?
Đáp:
• Lần thứ nhất là thọ hỉ, sinh cùng với tâm bi. Thọ do nhãn xúc sinh, trợ duyên cho tâm tham ái với cảnh sắc đứa trẻ.
• Lần thứ hai là thọ hỉ, sinh cùng với tâm hỷ thiện dục giới. Thọ do nhãn xúc sinh. Trợ duyên cho tham ái cảnh sắc đứa trẻ.
• Lần thứ ba là thọ ưu, sinh cùng với tâm sân hối hận. Trợ duyên cho tham ái với chính mình.
• Lần thứ tư là thọ xả, sinh cùng với tâm tham ngã mạn. Trợ duyên cho tham ái với chính mình.
• Lần thứ năm là thọ xả, sinh cùng với tâm thiện dục giới. Trợ duyên cho tham ái chung chung, bình đẳng với tất cả những ai đang bị nghiệp chi phối.
Hỏi: Đang đi trong rừng mà trông thấy một con cọp, sợ quá rủn hết chân tay, thì có cảm thọ gì? Làm duyên cho ái gì?
Đáp: Đó là sợ hãi đi kèm với thọ ưu, thọ do nhãn xúc sinh, trợ duyên cho tham ái với mạng sống. Do thọ ưu sinh, tham ái mạng sống sinh. Thọ ưu là nhân, ái mạng sống là quả. Ái mạng sống thì sẽ cố chịu khổ để bảo vệ mạng sống.
Hỏi: Khi nhìn kĩ thì không phải cọp, mà chỉ là đống đất giống hình con cọp, thì có thọ gì? làm duyên cho ái gì?
Đáp: Là thọ hỉ, do nhãn xúc sinh, làm duyên cho tham ái với mạng sống. Do thọ hỉ sinh, nên ái mạng sống sinh. Thọ hỉ là nhân, ái mạng sống là quả. Ái mạng sống sẽ rất khổ khi mạng sống bị đe dọa.
Hỏi: Lần sau đi qua khu rừng đó thì nhìn đống đất hình con cọp một cách thản nhiên, thì thọ duyên cho ái gì?
Đáp: Là thọ xả trợ duyên cho tham ái với mạng sống. Do thọ xả sinh, nên ái mạng sống sinh. Thọ xả là nhân, ái mạng sống là quả.
Hỏi: Tại sao thọ hỉ, thọ ưu và thọ xả đều làm nhân cho ái mạng sống?
Đáp:
• Thọ ưu trợ duyên khi ái bị đe dọa;
• Thọ hỉ trợ duyên khi ái được toại ý;
• Thọ xả trợ duyên khi ái diễn ra bình thường.
• Ái đi với ưu thì khổ vì ưu;
• Ái đi với hỉ thì khổ vì hỉ;
• Ái đi với xả thì khổ vì xả.
Hỏi: Một cặp nam nữ ái luyến nhau: Khi gặp nhau thì hỉ. Khi xa nhau thì ưu. Khi ở với nhau thì xả. Khi xa lìa thì lại thọ ưu. Như thế là thọ duyên cho ái gì?
Đáp: Do thọ sinh, nên ái sắc – thanh – hương – vị – xúc của nam – nữ sinh. Thọ là nhân, ái sắc – thanh – hương – vị – xúc của nam – nữ là quả.
Hỏi: Có người nghĩ rằng: “Chết rồi là hết” nên cứ thản nhiên hưởng thụ ngũ dục: Sắc – thanh – hương – vị – xúc. Thì có thọ gì? Sinh với tâm gì? Do loại xúc gì sinh? Tham ái với cái gì?
Đáp: Là thọ xả; sinh cùng với tâm tham tà kiến; thọ do ý xúc sinh; trợ duyên cho tham ái với dục ái và phi hữu ái, vì cho rằng chết là hết. Một loại tà kiến cố định cho quả tái sinh vào đại địa ngục.
Hỏi: Có người đi chùa cúng dàng Tam Bảo với tâm hoan hỷ và phát nguyện: “Do sự phước báu cúng dường này, cầu mong cho con kiếp sau sinh làm người, gặp được chánh pháp và tu hành chứng đắc Niết Bàn”. Vậy đó là thọ gì? Sinh cùng với tâm gì? Do loại xúc gì sinh? Trợ duyên cho tham ái với cái gì?
Đáp: Đó là thọ hỉ; sinh cùng với tâm thiện dục giới; thọ do ý xúc sinh; trợ duyên cho tham ái được sinh trở lại làm người, tu chứng Niết Bàn ở tương lai.
→ Ái người tu sẽ chấp nhận nỗi khổ của người tu.
Hỏi: Có người nhàm chán sự đời ở cõi Dục Giới, nên chuyên tâm tu tập thiền định, chứng đắc các tầng thiền sắc giới và nguyện sinh về sống ở cõi Phạm Thiên. Thì đó là thọ gì? Thọ do loại xúc gì sinh? Sinh cùng với tâm gì? Trợ duyên cho tham ái cái gì?
Đáp:
• Nếu chứng sơ thiền, nhị thiền thì là thọ hỉ;
• Tam thiền thì là thọ lạc;
• Tứ thiền thì là thọ xả.
Thọ sinh cùng với tâm thiền sắc giới; thọ do ý xúc sinh; trợ duyên cho tâm hữu ái, tham ái với sự hiện hữu lâu dài ở cõi Phạm Thiên.
Hỏi: Có người nhàm chán cái sắc thân vật chất này vì nó có quá nhiều nỗi khổ đau, nguy hiểm, nên chuyên tâm thực hành thiền định, chứng đắc thiền vô sắc giới. Vậy có thọ gì? Đi với tâm gì? Do loại xúc gì sinh? Tham ái với cái gì?
Đáp: Đó là thọ xả, sinh cùng với tâm vô sắc; thọ do ý xúc sinh; trợ duyên cho tham ái với cõi Phạm Thiên Vô Sắc.
Hỏi: Có người nhàm chán cái tâm thức này vì nó có quá nhiều lăng xăng, phiền muộn, nên chuyên tâm tu tập thiền định, chứng đắc tứ thiền với ước muốn sinh về cõi không có tâm. Thì đó là thọ gì? Sinh với tâm gì? Do loại xúc gì sinh? Trợ duyên cho tham ái cái gì?
Đáp: Là thọ xả, sinh với tâm thiền sắc giới; thọ do ý xúc sinh; trợ duyên cho tham ái với cõi Phạm Thiên Vô Tưởng.
Hỏi: Có người nhàm chán nỗi khổ đau sinh tử, chuyên tâm thực hành giới – định – tuệ, chứng đắc tứ Thánh đạo – tứ Thánh quả. Thì đó là thọ gì? Sinh cùng với tâm gì? Thọ Do loại xúc gì sinh? Tham ái với cái gì?
Đáp: Đó là thọ xả, sinh cùng với tâm siêu thế; là thọ do ý xúc sinh. Thọ xả ở tâm quả siêu thế không trợ duyên cho tham ái. Vì tham ái không sinh khởi, nên khổ đau được đoạn trừ, chấm dứt luân hồi trong tam giới. Hết tham ái thì hết khổ.
Hỏi: Tại sao phải quán thọ duyên ái ?
Đáp: Vì ái là nguyên nhân của khổ đau sinh tử. Muốn giải thoát khổ đau thì phải diệt được tham ái. Muốn diệt tham ái thì phải diệt từ cái nhân sinh ra nó. Vì vậy phải quán thọ duyên ái để diệt trừ sự chấp thủ vào thọ thì ái sẽ được diệt trừ.
